Ο μήνας Ιούνιος είναι ο έκτος μήνας του ημερολογίου και ο πρώτος του καλοκαιριού! Η προέλευση του ονόματος δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί. Πολλοί το αιτιολογούν ως εκδήλωση μεγάλης τιμής και σεβασμού στη μητέρα Θεών και ανθρώπων λατινική θεά Juno (η δικιά μας επίσημη σύζυγος του Δία, Ήρα). Μερικοί άλλοι, ίσως επειδή κι ο Ιούλιος παραπέμπεται στον Ιούλιο Καίσαρα και ο Αύγουστος στον Οκταβιανό Αύγουστο, δηλαδή στην ευγνωμοσύνη των Ρωμαίων προς δυο μεγάλους άντρες της χώρας, σκέφτηκαν πως ίσως και ο μήνας αυτός ονομάστηκε έτσι σ’ ένδειξη μιας άλλης ευγνωμοσύνης, αυτή τη φορά προς το πρόσωπο του Ιουνίου Βρούτου, του οποίου το όνομα παρέμεινε λαμπρό παράδειγμα ανά τους αιώνες, φανατικού αγωνιστή της δημοκρατίας.
Για τον μήνα Ιούνιο, κατά τον οποίο αρχίζουν να σφίγγουν οι ζέστες, και ο Κρητικός Λαός έχει σκαρφιστεί αρκετά παρανόμια. Έτσι ακούμε να τόνε λέει:
-Θεριστή, γιατί τότε αρχίζει το θέρισμα και οι αγρότες θ’ απολαύσουν τ’ αποτελέσματα των καλών ή κακών ενεργειών τους απ’ όπου και η παροιμία:
Ό,τι σπείρεις θα θερίσεις.
Για τον θερισμό και ο κρητικό λαίς πιστεύει πως είναι μια δουλειά που πρέπει να γίνει γρήγορα, για τον φόβο της βροχής. Θέλει σβελτάδα και προκοπή και θέλοντας να δείξει πόσο απαιτητική δουλειά είναι, είπε: Θέρος, τρύγος, πόλεμος. Μια συνήθεια στον θερισμό είναι όταν αποθερίσουν, να φτιάχνουν με το τελευταίο χερόβολο των σταχυών, μια ωραία δέσμη, το χτένι ή ψαθί ή σταυρό. Την κρεμάνε στο εικονοστάσι του σπιθιού και στις 14 του Σεπτέμβρη, στη γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, την πηγαίνουν στην εκκλησία για να ευλογηθεί.
Και όταν έρθει η ώρα της σποράς, ανακατεύουν τους κόκκους αυτών των σταχυών με τον σπόρο που έχουν κρατήσει γι’ αυτή τη δουλειά. Έτσι πιστεύουν πως η σπορά τους θα πετύχει!
Σχετικά με το θέρος και τους θεριστάδες έχουμε στην Κρήτη τις παρακάτω παροιμιακές φράσεις:
Εβγήκε ντου του θεριστή θερίζει δεν θερίζει.
Ας βγει το νάμι του θεριστή κι ας θέσει να κοιμάται.
Και το άλλο:
Θέλεις θέριζε και δένε, θέλεις δένε και κουβάλιε.
Όμως ο Ιούνης είναι πιο γνωστός ως ο Αϊγιάννης ο Φανιστής και ως ο Αϊγιάννης ο Κλήδονας. Φανιστής γιατί στις 23 Ιουνίου, παραμονή του αγίου, ο τόπος λαμπαδιάζει από τις φωτιές που ανάβουν. Ο λαός μας τις λέει φανούς ή αφανούς. Στους δρόμους και στα σοκάκια ή μπροστά σε κάθε σπίτι ανάβουν φωτιές με καλαμιές, παλιοκόφινα και ότι σαβούρα υπάρχει για κάψιμο. Πηδούν πάνω της τρεις φορές και φωνάζουν:
Όξω ψύλλοι και κοριοί μέσα η ρόγα η χρουσή,
αφήνω τον κακόχρονο και μπαίνω στον καλόχρονο.
Ο λαός μας πιστεύει πως η φωτιά έχει καθαρτική δύναμη και πως όταν περάσουν πάνω της παίρνουν υγεία και δύναμη. Έτσι πηδώντας φωνάζουν:
Να πηδήξω τη φωθιά μη με πιάσει αρρωστιά.
-Κλήδονα: γιατί ανοίγουμε τον Κλήδονα, μια μαντική τελετή που ζητούμε να μας φανερωθεί το ριζικό, η τύχη μας. Η δασκάλα και λαογράφος Μαρία Λιουδάκη σ’ ένα της εκτενές σημείωμα σχετικά με τη λατρεία στην Ανατολική Κρήτη, που δημοσιεύτηκε το 1938, θα γράψει για το έθιμο του Κλήδονα:
“Τ’ άγι-Αννιού
τ’ άι – Γιαννιού,
τ’ Αγίου Ιωάννου του Κληδόνου” είναι τ’ όνομα της εορτής των γενεθλίων του Προδρόμου στα διάφορα μέρη της Κρήτης. Λέγεται έτσι, λέει ο λαός, γιατί στο στόμα του Ζαχαρία, που ήτονε κλειδωμένο ως εκείνη την ημέρα, ξεκλείδωσε και μίλησε σαν γεννήθηκε ο γιος του ο Ιωάννης. Γι’ αυτό βάζουν τα κληδονικά στον Κλήδονα και τόνε κλειδώνουνε “αποσπέρας” για να τόνε ξεκλειδώσουνε ταϋτέρου, λέει ο λαός.
Οι κοπελιές περιμένουν με λαχτάρα την ημέρα αυτή, γιατί με τα “κληδονικά”, τις μαντικές μαντινάδες και τα μαντικά έθιμα της ημέρας θα μάθουν ποιος είναι ο εκλεκτός που θα συνδέσει την τύχη του με τη δική τους… Από πολλές μέρες πρωτύτερα έχουν σημαδέψει τα ωραία μαγιάτικα μήλα, τα μικρόμισχα και ζουμερά αχλάδια, τα χνουδωτά βερίκοκα, τις μπουρνέλες και τα δαμάσκηνα του Ιουνίου, που θα βάλουν στον Κλήδονα. Μα και οι παντρεμένες έχουν ετοιμάσει τα βραχιόλια και τα δαχτυλίδια, τα σκουλαρίκια και τα διαμαντικά τους για να τα βάλουν στον Κλήδονα. Θέλουν κι αυτές να μάθουν αν τις αγαπά ο άντρας τους κι αν θα ζήσουν ευτυχισμένα. αμέσως από την παραμονή, συνεχίζει η Λιουδάκη, ύστερα από το ηλιοβασίλεμα αρχίζουν τα μαντικά έθιμα και οι τελετές της γιορτής!
Αρχή της τελετής οι φουνάρες και την ώρα που είναι όλοι αφοσιωμένοι στην τελετή αυτή, σαν πέσει η νύχτα δυο σκιές γλιστρούν στους σκοτεινούς δρόμους, με μια στάμνα στο χέρι. Είναι συνήθως δυο “απάρθενες”, κορίτσια που δεν τους έχουν έρθει ακόμα τα έμμηνα, κορασοπούλες που έχουν το ίδιο όνομα, που πηγαίνουν στην πηγή ή το πηγάδι να φέρουν το αμίλητο νερό. Σαν έρθει το αμίλητο νερό, το πηγαίνουν στο σπίτι που θα γίνει ο Κλήδονας. Εκεί μαζεύονται και όλες οι κοπελιές του χωριού ή της γειτονιάς για να βάλουν τα κληδονικά τους. Το άνοιγμα του Κλήδονα γίνεται κατά το μεσημέρι από μιας απάρθενη κοπελιά που λέγεται Μαρία. Πριν βάλει το χέρι της η κοπελιά για να βγάλει τα κληδονικά λένε μερικές μαντινάδες όπως:
Ανοίξετε τον Κλήδονα τ’ Αγι’ Αννιού τη χάρη
κι απού ‘χει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει!
Με τις πρώτες μαντινάδες δεν βγάζουν κληδονικά, βάζει μονάχα η “απάρθενη” το χέρι της στον Κλήδονα και τότε αρχίζουν οι μαντινάδες. Σε κάθε μαντινάδα βγαίνει κι ένα κληδονικό και κείνη που θα το πάρει λέει τη δεύτερη μαντινάδα και βγάζουν άλλο. Στην αρχή λένε καλές μαντινάδες και βγαίνουν όλα κληδονικά ή ριζικάρια, μετά τα ξαναβάζουν στον Κλήδονα και τα βγάζουν με κακές μαντινάδες, για να γελούν.
Σαν τελειώσει ο Κλήδονας βάζουν χορό και γλεντίζουν μέχρι να κουραστούν. Για τις υπόλοιπες κοπελιές σπουδαίο μαντικό μέσο είναι και το κληδονόνερο, γι’ αυτό και το παίρνουν μετά τον Κλήδονα και κάνουν διάφορες μαντείες. Ακόμη το βράδυ του Κληδόνου βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους τα κληδονικά και τη νύχτα βλέπουν στον ύπνο τους τον άντρα που θα πάρουν. Επίσης βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους τρία ξερά κουκιά. Ένα ολόκληρο, ένα λόγο ξεφλουδισμένο κι ένα εντελώς ξεφλουδισμένο. Το πρωί έβαζαν το χέρι, μόλις ξυπνούσαν, χωρίς να βλέπουν και όποιο έπιαναν τυχαία στο χέρι, συμβόλιζε τα οικονομικά του άντρα που θα έπαιρναν.
Αν έπιαναν το ξεφλουδισμένο θα ήταν πολύ φτωχός.
Αν έπιαναν το μισοξεφλουδισμένο, θα ήταν λίγο φτωχός…
Αν έπιαναν το ολόκληρο, θα ήταν πολύ πλούσιος…
Ο Ιούνης παρανομιάζεται και Λιοτρόπης, γιατί οι μέρες έχουν μεγαλώσει και στις 21 έχουμε τη μεγαλύτερη! Από κει κι ύστερα αρχίζει η τροπή του ήλιου -το λιοτρόπι- όπως λέει ο λαός. Ο ήλιος αρχίζει ν’ απομακρύνεται κι οι μέρες σιγά σιγά μικραίνουν, ωσότου φτάσουμε στον Δεκέμβρη με τη μικρότερη μέρα. Στις σημαδιακές μέρες του χειμερινού και θερινού λιοτροπιού η εκκλησία έχει τοποθετήσει τη γιορτή του Χριστού στις 25 Δεκεμβρίου και τη γιορτή του Αϊ-Γιάννη του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου. Γι’ αυτόν το λόγο τον Άγιο τον είπαν Αϊ-Γιάννη του Λιοτροπιού και τότε, όπως πιστεύεται, ο ήλιος “τρέμει ή γυρίζει και είναι θαμπερός”.
Πηγή κειμένου: «Κρητικά Λαογραφικά» – Μιχάλης Γρηγοράκης
