Ανατρέχοντας στα παλιότερα χρόνια και λόγω της ορεινής μορφολογίας του εδάφους, γνωρίζουμε πως η μεταφορά ανθρώπων και αντικειμένων γινόταν αποκλειστικά από ζώα και κυρίως τα γαϊδούρια και τα άλογα.
Για τη διευκόλυνση του ζώου αλλά και του αφεντικού υπήρχε ο σαμαράς ο οποίος έφτιαχνε τον κατάλληλο εξοπλισμό που απαιτούνταν για να προσφέρει το ζώο τις υπηρεσίες του.
Ο εξοπλισμός αυτός ήταν τα σαμάρι το οποίο έφτιαχνε από επεξεργασμένο ξύλο δέντρου. Το σκάλιζε και του έδινε το κατάλληλο σχήμα ώστε να χωρέσει στη ράχη του ζώου. Όλα τα υλικά έπρεπε να τα ετοιμάσει ο ίδιος καθώς από το εμπόριο εκείνη την εποχή δεν μπορούσε να εξασφαλίσει όσα χρειαζόταν. Η διαδικασία είχε ως εξής:
Πρώτα έπρεπε να κόψει τα ξύλα. Κατάλληλο ξύλο ήταν από πλατάνι και από μουριά. Το φθινόπωρο ήταν η εποχή που έκοβαν τα ξύλα καθώς τότε τα δέντρα δεν είχαν πολλά ζουμιά και διατειρούνταν περισσότερο. Χρειάζονταν ίσια ξύλα για τα μπροστάρια και τις δόγες ενώ για τα πιστάρια έκοβαν ξύλα με καμπύλη.
Αφου ξεραίνονταν ακολουθούσε το «σκίσιμο» μια διαδικασία που γινόταν το χειμώνα. Στη συνέχεια στερέωναν στη μεγκένη τα ξύλα όρθια για να τα σκίσουν. Ήταν μια διαδικασία που μπορούσε να γίνει από δυο άτομα. Λόγω του πάχους τους, πιο δύσκολα να σκιστούν ήταν τα μπροστάρια ενώ τα ξύλα για τις δόγες ήταν ευκολότερο να επεξεργαστούν κατά αυτόν τον τρόπο καθώς ήταν αρκετά πιο λεπτά.
Αυτή ήταν μια διαδικασία που απαιτούσε πολύ προσοχή και τέχνη καθώς έπρεπε τα φύλλα του ξύλου να έχουν τα ίδιο πάχος. Με την ολοκλήρωση της επεξεργασίας του ξύλου ακολουθούσε η κατασκευή του σαμαριού.
Η πρώτη ενέργεια του σαμαρά ήταν να πάρει τα μέτρα του ζώου για το οποίο έφτιαχνε το σαμάρι. Έπειτα ξεκινούσε με τα μπροστάρια τα οποία ήταν ευκολότερα να κατασκευαστούν από τα πιστάρια, τα οποία γίνοντα αμέσως μετά, καθώς απαιτούσε περισσότερη επεξεργασία και ακρίβεια. Μετά έφτιαχναν τις δόγες χρησιμοποιώντας ένα ζευγάρι ίσιες και ένα ζευγάρι με ελαφριά καμπύλη. Για να δώσον σχήμα στο ξύλο χρησιμοποιούσαν φωτιά για να το ζεστάνουν και με τη βοήθεια ενός σχοινιού το λύγιζαν. Τέλος άνοιγαν τρείς τρύπες στο μπροστάρι και στο πιστάρι για να τοποθετηθούν οι δόγες.
Μετά την κατασκευή του σαμαριού ακολουθούσε το τρίψιμο. Χρησιμοποιούσαν τρία διαφορετικά υλικά για να το τρίψουν. Αρχικά το ξυλοφάι, το γυαλί και τέλος το ψιλό γυαλόχαρτο. Τις δόγες τις είχαν ήδη τρίψει πριν την τοποθέτησή τους. Για να τοποθετήσουν όμως το σαμάρι στο ζώο έπρεπε να φτιάξουν και το στρώμα στο κάτω μέρος του σαμαριού. Αυτό το έφτιαχναν για να είναι μαλακό επάνω στην ράχη του ζώου και να μην το πληγώνει το ξύλο.
Το στρώμα το κατασκεύαζαν από ένα χοντρό μάλλινο ύφασμα και από πάνω χρησιμοποιούσαν λινάτσα ή μουσαμά. Μέσα του έβαζαν ένα καλαμοειδές το οποίο ήταν γεμάτο με ψίχα που φύτρωνε γύρω από λίμνες το οποίο ονομάζονταν βούτημα. Με την ολοκλήρωση και αυτής της διαδικασίας ο σαμαράς το χρησιμοποιούσε για να μαλακώσει. Αφού συμπιεζόταν το βούτημα ξεκινούσε το πέτσωμα. Έβαζε δηλαδή και πάλι βούτημα και από πάνω δέρμα για να είναι ανθεκτικό στη βροχή.
Τα τελευταία κομμάτια απαραίτητα για ένα ολοκληρωμένο σαμάρι είναι οι λουρίδες. Οι λουρίδες αυτές ήταν από σκληρό δέρμα και ο σαμαράς της έραβε επάνω στο σαμάρι με μια ειδική βελόνα. Οι λουρίδες αυτές ήταν η κατοζώστρα ή σφίχτρα η οποία έζωνε κάτω από την κοιλιά του ζώου. Ακόμα τοποθετούσαν και την καπιστράνα την οποία προσάρμοζαν στο κεφάλι του ζώου που συγκρατούσε το σχοινί που έσερνε ο ιδιοκτήτης το ζώο.
Καθώς η τεχνολογία εξελίχθηκε και δημιουργήθηκαν τα τρακτέρ και αναπτύχθηκε και το οδικό σύστημα η χρήση των ζώων έγινε όλο και σπανιότερη και το επάγγελμα του σαμαρά εξαφανίστηκε.
Εμβαθύνετε στην λαογραφία της Κρήτης, με μια επίσκεψη στο χωριό μας και στο Μουσείο Αγροτικής Ιστορίας και Λαϊκής Τέχνης. Θα έχετε την ευκαιρία να δείτε από κοντά μια μεγάλη συλλογή από τα εργαλεία του σαμαρά.
Για οτιδήποτε χρειαστείτε είμαστε στην διάθεση σας.
Καλέστε μας στο 2810 821050 ή να γράψτε μας στο museum@arolithos.com
Μείνετε συντονισμένοι στο blog αλλά και στην σελίδα μας στο Facebook, ώστε να μαθαίνετε τα νέα μας.
Θα χαρούμε πολύ να σας δούμε στο χωριό μας!
Επίσημη ιστοσελίδα: www.arolithos.com