Μια μικρή ιστορική αναδρομή
Ο αργαλειός χρονολογείται από την αρχαιότητα. Η θεά Αθηνά ήταν η προστάτιδα της υφαντικής τέχνης. Στα έπη του Ομήρου συναντάμε τον αργαλειό όπου η Πηνελόπη, δημιουργούσε το υφαντό της την ημέρα και το ξήλωνε την νύχτα για να ξεγελά τους μνηστήρες.
Στα μετέπειτα χρόνια ο αργαλειός αποτέλεσε ένα απαραίτητο εργαλείο για όλες τις νοικοκυρές. Σε κάθε σπίτι υπήρχε ένα εργαστήρι όπου ύφαινε η νοικοκυρά. Στον αργαλειό και την υφαντική είναι αφιερωμένα πολλά από τα δημοτικά μας τραγούδια.
Αν και δεν είναι τόσο σύνηθες η χρήση του πια ακόμα υπάρχουν υφάντρες που εξασκούν την τέχνη της υφαντικής.
Ο κρητικός αργαλειός
Η παράδοση της Κρήτης στην τέχνη της υφαντικής, είναι γνωστή. Οι κρητικές νοικοκυρές μάθαιναν απ τις μανάδες και τις γιαγιάδες τους τα μυστικά του αργαλειού και εκείνες με τη σειρά τους μετέφεραν τις γνώσεις τους στις δικές του κόρες.
Ας δούμε τη δομή ενός κλασικού κρητικού αργαλειού:
Ο Κρητικός αργαλειός αποτελείται από το σκελετό και από πολλά ακομά εξαρτήματα. Ο σκελετός του αργαλειού έχει ως εξής:
Τα δύο «αντιά» : το μπροστινό ή πάνω αντί, που λεγόταν μπροστάντι, το κυλινδρικό δηλαδή ξύλο που δεχόταν το έτοιμο υφαντό και το πισινό ή κάτω αντί που λεγόταν πισάντι και δεχόταν το στημόνι, δηλαδή τα νήματα ανάμεσα στα οποία πλέκεται το υφάδι. Τα δύο αντιά χρησιμεύουν για να κρατούν το ανυφαντικό πάνω τους τεντωμένο κι έτσι βοηθούν την ύφανση.
Οι σφίκτες : είναι δύο, ο μεγάλος και ο μικρός. Ο μεγάλος είναι ένας στειλεός που περνά από τις τρύπες που έχει η κεφαλή του πισαντιού και βοηθά να είναι καλά τεντωμένη η απλωσά, τα νήματα. Ο μικρός σφίκτης είναι επίσης ένα στειλεός που βοηθά στο τέντωμα του υφαινόμενου πανιού που τυλίγεται στο μπροστάντι.
Το πέταλο: με το πέταλο γίνεται το χτύπημα του υφαδιού, για να ενωθεί με το τελειωμένο ύφασμα και να στερεωθεί στο στημόνι. Τα μέρη του πετάλου είναι: το πανωμάσελο, το κατωμάσελο και τα μπράτσα. Ανάμεσα στο πανωμάσελο και το κατωμάσελο τοποθετείται το χτένι.
Το χτένι: ο σκελετός του αποτελείται από τέσσερα μακριά καλάμια λεπτά. Ανάμεσα στα καλάμια του σκελετού τοποθετούνται τα δόντια που είναι πελεκημένα καλάμια πολύ λεπτά. Στερεώνεται στο πέταλο και έχει ρόλο να δώσει στα νήματα τις κανονικές αποστάσεις, ώστε να εμποδίζεται το μπέρδεμα τους και να χτυπήσει το υφάδι στο τελειωμένο ύφασμα.
Οι μίτοι: μακριές ομοιόμορφες θηλιές, τα μιτάρια, από γερό κερωμένο νήμα που δένονται σε καλάμια, τα μιτοκάλαμα, με τη βοήθεια εργαλείου, τη μιτοτίρα. Οι μίτοι συντελούν στο ανεβοκατέβασμα των νημάτων του στημονιού όταν προκληθεί η κίνησή τους από τις πατητήρες.
Οι πατητήρες ή πατήτρες ή πατητηρόξυλα: είναι οι μοχλοί με τους οποίους διευθύνονται τα μιτάρια/νήματα. Κινούνται με τα πόδια και διευκολύνουν να σχηματιστεί χώρος μέσα στο στημόνι, από το οποίο πρέπει να περάσει η σαΐτα για να γίνει η ύφανση.
Το τελαροσάνιδο ή κωλοσάνιδο: είναι η ξύλινη σανίδα, το κάθισμα του αργαλειού, πάνω στην οποία κάθεται η υφάντρα, όταν υφαίνει. Είναι τοποθετημένη λίγο χαμηλότερα από το μπροσαντί και κλείνει με το μήκος της τα δύο μπροστά άκρα των μεριών στα οποία και εφαρμόζεται.
Οι αγνύθες ή βαρίδια ή ντοντόνια: είναι ένα ή δύο πέτρινα ή σιδερένια βαρίδια, δεμένα από τα σταυροκάλαμα, ή καλάμια, περνούν από το πισαντί και κρέμονται ελεύθερα. Προορισμός τους είναι να συγκρατούν με το βάρος τους τα καλάμια σε ορισμένη απόσταση από τους μίτους.
1. Ποδάρι, 2. Μεριά, 3. Πατητήρες ή Πετάλια, 4. Κορώνα όρθια ή Αμασκάλη, 5. Αντί (που τυλίγεται το στημόνι), 6. Κορώνα εγκάρσια, 7. Πέταλο, 8. Τμήμα πετάλου (που μπαίνει το χτένι), 9. Υφασμένο πανί, 10. Αντί (που τυλίγεται το ύφασμα), 11. Αργαστηροσάνιδο, 12. Καρόλι (απ’ όπου κρέμονται οι μίτοι ή καβαλάρηδες), 13. Περάτες, 14. Σφύκτης (Βέργα που σφίγγει και ξεσφίγγει το στημόνι), 15. Σφύκτης (Βέργα που σφίγγει το ύφασμα), 16. Περάτης (που κρατάει τα μεριά), 17. Πήχεις πετάλου.
Εμβαθύνετε στην λαογραφία της Κρήτης, με μια επίσκεψη στο χωριό μας και στο Μουσείο Αγροτικής Ιστορίας και Λαϊκής Τέχνης. Έχοντας μια ανοιχτή βιβλιοθήκη όπως επίσης και τη μεγάλη μας συλλογή από αντικείμενα, υφάσματα και λαογραφικό υλικό, θα βιώσετε και σεις ένα ταξίδι στο χρόνο!
Φυσικά θα έχετε την ευκαιρία, να δείτε ένα ολόκληρο δωμάτιο με αργαλειούς, νήματα και υφαντά, καθώς και την υφάντρα μας η οποία δημιουργεί καθημερινά και κάτι νέο!
Αίθουσα αργαλειών στον Αρόλιθο
Για οτιδήποτε χρειαστείτε είμαστε στην διάθεση σας.
Καλέστε μας στο 2810 821050 ή να γράψτε μας στο museum@arolithos.com
Μείνετε συντονισμένοι στο blog αλλά και στην σελίδα μας στο Facebook, ώστε να μαθαίνετε τα νέα μας.
Θα χαρούμε πολύ να σας δούμε στο χωριό μας!
Επίσημη ιστοσελίδα: www.arolithos.com
