Ο Ιανουάριος πήρε το όνομά του από τον Ιανό, θεό κάθε αρχής στη ρωμαϊκή μυθολογία. Ωστόσο, δεν ήταν ανέκαθεν ο πρώτος μήνας του έτους για τους Ρωμαίους. Στα πρώτα χρόνια της ιστορίας τους, πρώτος μήνας ήταν ο Μάρτιος, και Πρωτοχρονιά ήταν τότε η πρώτη Μαρτίου.
Γενάρης
Στον Ιανουάριο ο λαός μας έχει δώσει διάφορες ονομασίες, όπως το Γενάρης επειδή τότε γεννούν τα γιδοπρόβατα, και Μεσοχείμωνας επειδή είναι ο μεσαίος από τους μήνες του χειμώνα. Ονομάζεται και Γατόμηνας επειδή στη διάρκειά του ζευγαρώνουν οι γάτες, και Μεγάλος μήνας ή Τρανός μήνας ή Μεγαλομηνάς γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους και σε αντιδιαστολή με τον Φεβρουάριο, που είναι «κουτσός» (Κουτσοφλέβαρος).
Οι αλκυονίδες ημέρες τού έχουν δώσει και την ονομασία «γελαστός», αλλά είναι επίσης γνωστός και ως «κλαδευτής»: «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις.
Ωστόσο στο μυαλό των περισσοτέρων ο Γενάρης είναι ο μήνας των γιορτών, των οικογενειακών τραπεζιών, ο μήνας των μικρών παιδιών που περιμένουν ανυπόμονα τα κάλαντα, αλλά και τον Άγιο Βασίλη!
Είναι και ο μήνας των εθίμων, αφού σε ολόκληρη την Ελλάδα αλλά και συγκεκριμένα στην Κρήτη τα έθιμα δίνουν και παίρνουν. Ας δούμε κάποια από αυτά παρακάτω.
Το έθιμο της Κρεμμύδας στην Κρήτη
Η κρεμμύδα ή ασκελετούρα είναι συνηθισμένο φυτό στην Κρήτη. Φυτρώνει άγριο και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι. Ακόμα και να το βγάλεις απ’ τη γη και να το κρεμάσεις, δεν παύει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη. Ο λαός πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα, γι’ αυτό την πρωτοχρονιά παίρνουν την ασκελετούρα στα σπίτια τους. Πρόκειται για αρχαίο έθιμο καλοτυχίας.
Η πέτρα στο σπίτι
Κάθε πρωί Πρωτοχρονιάς, χαράματα και μόλις κτυπούσε η “πρώτη καμπάνα”, όλοι μικροί – μεγάλοι , σηκώνονταν, έκαναν τρείς φορές το σταυρό τους, και χωρίς να μιλήσουν, έβαζαν τα γιορτινά τους, έβγαιναν έξω από το σπίτι, έπαιρναν από μια πέτρα ο καθένας τους, όσο μεγαλύτερη μπορούσε, και την έφερναν μέσα στο σπίτι. Μετά από αυτό, ο καθένας, καθόταν στην πέτρα που μόλις είχε φέρει , και έλεγαν τη φράση : “Κλού -Κλού στα ορνίθια μας , καλοχρονιά στα σπίτια μας , όσο βάρος έχει η πέτρα τούτη, τόσο χρυσάφι και ασήμι να μπει στα σπίτια μας”. Έπειτα σηκώνονταν ο καθένας έκανε το σταυρό του 3 φορές, καλημέριζαν τους υπολοίπους, και τα παιδιά έπρεπε να φιλήσουν το χέρι των γονιών τους, και μετά πήγαιναν στην Εκκλησία για τη λειτουργία. Στην επιστροφή από την Εκκλησία , έμπαινε ο πρώτος στο σπίτι ο πρωτότοκος, και μετά οι υπόλοιποι. Οι πέτρες έμεναν μέσα στο σπίτι, στο ίδιο μέρος που είχαν τοποθετηθεί, επί οκτώ μέρες. Την όγδοη μέρα έπιανε ο καθένας την πέτρα του , και αφού έκανε το σταυρό του 3 φορές , την πήγαινε πάλι έξω από το σπίτι. Αυτό το έθιμο γινόταν απαραίτητα κάθε Πρωτοχρονιά, κι έφερνε στο σπίτι , “γούρι”, ευτυχία, αγάπη, γαλήνη και ειρήνη.
Το ρόδι
Ρόγδι
Το ρόδι είναι σύμβολο αφθονίας, γονιμότητας και καλής τύχης. Συνήθως κρεμούσαν στο κάθε σπίτι, από το φθινόπωρο, ένα ρόδι. Μετά τη Μεγάλη Λειτουργία της Πρωτοχρονιάς το πετούσαν με δύναμη στο κατώφλι για να σπάσει σε χίλια κομμάτια κι έλεγαν: «Χρόνια Πολλά! Ευτυχισμένος ο καινούριος χρόνος!»
Καλή χέρα στην Κρήτη
Μερικές δεκαετίες παλιότερα, η «καλή χέρα» ήταν το μόνο δώρο που έπαιρναν τα παιδιά την Πρωτοχρονιά και σε πολλές περιπτώσεις ήταν απλά ένα κέρασμα. Αργότερα, συνηθιζόταν να δίνεται ένα μικρό χρηματικό ποσό σαν δώρο σε παιδιά που επισκέπτονταν κάποιο συγγενικό σπίτι την Πρωτοχρονιά.
Φυσικά, πέρα από τα έθιμα, πλούσια είναι και λαϊκή παράδοση μας ως προς τις παροιμίες για αυτό το μήνα:
Παροιμίες για τον Γενάρη
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά με σύγκρυα και παγωνιά.
Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην εξετάζεις
Κάλλιο κρύο το Γενάρη παρά ήλιος που δε ζεσταίνει.
Κότα, πίτα το Γενάρη και κολιό (ή παπί) τον Αλωνάρη.
Με τα Φώτα του ο Γενάρης, όλης της χρονιάς μπροστάρης.
Ο Γενάρης κι αν γεννάται, του καλοκαιριού θυμάται.
Ο Γενάρης κι ο Φλεβάρης είναι ο ξεπροβιδάρης.
Ο Γενάρης τα γεννά, ο Φλεβάρης τα ψοφά κι ο παντέρμος ο Μαρτάκης, τ’ αποσώνει στον ταμπάκη.
Ο καλός ο νοικοκύρης, το Γενάρη χαίρεται.
Όποιος σπέρνει το Γενάρη, τρώει την ανεμοζάλη.
Πάπια, χήνα το Γενάρη, πετεινό τον Αλωνάρη.
Τις δεκαεφτά του Γεναριού είναι κυρά τ’ Άγι’ Αντωνιού.
Η λαϊκή μας παράδοση πραγματικά κρύβει ένα τεράστιο πλούτο, ένα αληθινό θησαυρό. Εμείς στον Αρόλιθο προσπαθούμε συνεχώς να αναδείξουμε αυτό τον πλούτο και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε για άλλη μια χρονιά!
Ευχόμαστε ο νέος χρόνος να είναι γεμάτος καλές στιγμές, υγεία και αγάπη σε όλο τον κόσμο! Καλή χρονιά!
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Κρήτης https://www.youtube.com/watch?v=XkyeRKGacfs
Πηγές: goo.gl/YKtyZC
goo.gl/8gGmJj
goo.gl/T4SS3Q
Πορτρέτο Μήνα: goo.gl/CvQceX
